The Hurdy Gurdy man ...

Haar naam was Chrissie Bezuidenhout. Hulle het in 'n myn-skakelhuis gewoon, ene met 'n groen dak, geel mure en 'n lang, smallerige stoep voor. Daar was trappies af na 'n effense tuintjie ... ek dink daar was 'n paar roosbome?

Dit was my eerste uitnodiging na 'n partytjie. Chrissie het verjaar, as ek reg onthou.  Ma het my gehelp om 'n ietsie vir Chrissie toe te draai en 'n kleinerige kaartjie te skryf. Ek het gehoor dat daar 'n sekere protokol aan 'n partytjie gekoppel was.

Willie en die Badenhorst-meisie was ook daar. Hulle het styf teen mekaar op 'n lae rusbank , in die halfdonker sitkamer gesit. Helga het groot en gesellig deur die partytjiegangers gevleg, hier en daar geselsies aangeknoop. Antoon het kort-kort sy Texan-laggie laat hoor, terwyl Fanie se half-boggelrug die hele aand in die omgewing van die tafel met drinkgoed, te siene was. Die Oosthuizen-broers het rugbystories vertel, terwyl 'n paar meisies met draadjies, aan hulle arms en lippe gehang het.

Buite die huis, was die smallerige stoep die fokuspunt van die feestelikhede. 'n Paar kerse het die enigste skemer verskaf. Oral op die rooigepoleerde stoepmuurtjie, het Tupperware-bakkies met kaaskrulle, Simba-skyfies en raaiselagtige doopsouse, gestaan. Sporadies het die Bezuidenhout-pa of ma, die plastiese bakkies hervul en so hier en daar, die sigaret-as van 'n lappie afgevee. Dit kon net Antoon s'n gewees het, het almal beaam.

Maar, dit was die musiek wat my gefassineer het. Tuis was Jim Reeves en SlimWhitman die enigste stuitighede wat Pa toegelaat het - dis nou naas die ewige operamusiek wat Pa na geluister (en 'n sestienjarige seun verpes) het. By Chrissie-hulle is langspeelplate gespeel,  plate van onbekende sangers en sangeresse, van wie ek nog nooit gehoor het nie. Die ritme was vreemd aanloklik, ek kon dit deur my wese voel spoel. Daar was 'n opwindende harmonie tussen die polsende ritme, Antoon se skelm rookwalmpies en die oudste Oosthuizen-broer se metaalbotteltjie wat hy ongesiens (het hy geglo) 'n paar keer in die dieper skemer uitgehaal en 'n teug van gevat het. Ek het hulle die avontuur beny, heimlik gewens ek kon meedoen ...

Ek herinner my dat Marietjie, Chrissie se ouer suster, op 'n kol langs my kom staan het. Haar blik was simpatiek en meewarig, so asof sy verstaan het wat in my gemoed aangegaan het. Sy het my liggies aan die skouers gevat en die dofverligte sitkamer binnegetrek. 'n Onbekende seun het die Pilot-platespeler beman, en Marietjie het 'n plaat opgetel en met 'n bemoedigende knipoog aan hom oorhandig. Hy het dit op die draaitafel gesit ...   Die misterieuse klanke van "The Hurdy Gurdy man" van ene Donovan,  het soos wierook deur die lug aangesweef gekom. Marietjie het haar greep op my skouers uitnodigend in 'n rigting gestuur - en ons het ritmies op maat van die Gurdy-man deur die vertrek beweeg. My heel eerste dans!

Vir 'n wyle het die gedagte aan wat pa se reaksie sou wees as hy sou uitvind, my van enige ritme ontneem, maar die atmosfeer, die sagte beligting en Donovan se sensuele stem, het my aan Marietjie se leiding oorgelewer. Ek was skoon lighoofdig van opwinding, en het binne 'n paar sekondes een met die ritme geraak en te gou, veels te gou, was die plaat klaar.

Marietjie het haar vir die res van my toegelate teenwoordigheid-tot-halfnege, nie weer aan my gesteur nie. Chrissie was die moederlikheid self en het skyfies en kaaskrulle aangedra, terwyl Helga se bolwange in 'n glimlag vertrek het, wanneer ons mekaar beoog het. Ek was nie meer myselwers nie, ek het asof in 'n waas, alles oordink en probeer om te onthou waarom dit dan sonde sou wees.

Een van die eerste plate wat ek myself as werkende jongman geoorloof het, was Donovan se "The Hurdy Gurdy man". Intussen het ek ook 'n oor vir 'n ander snit op dieselfde langspeler, "Atlantis", ontwikkel, maar die herinneringe wat met die Gurdy-man gepaard gaan, maak daardie liedjie een van my groot gunstelinge!

Ondubbelsinnige dubbelsinnigheid

Niemand het dit gewaag om van mnr. Watermeyer 'n vyand te maak nie. Sy a la bokser-stappie en gure wenkbroue wat sy snor-wangbaard kombinasie gekomplementeer het, was klaar vreesinboesemend genoeg!

Kordaat soos 'n man van gesag op 'n belangrike missie, het Moerassie (die werklike bynaam is ietwat sensitief ...) die skool se gange gepatrolleer. Hy had 'n valkoog vir enige gewaagde af- of uitwyking van sy pedagogies gefundeerde moets en moenies. Wee jou as sy ietwat tekort aan lengte, by jou klaskamer se te lae vensters, gepas het! Hy het nie ingeloer om die klasversierings te waardeer, of sy onderdane se hardwerkendheid te waardeer nie, o nee - sy periskoop het die waters getoets vir enige sweempie van buite-die-beleid handel. Waffer beleid nou die eintlike ene vir navolging was, het ek nooit kon bepaal nie.

Per geleentheid het sy observasie my 'n deeglike skrobbering op die hals gehaal: my klas was glo 'te vuil vir behoorlike onderrrig'. Nie eens my alibi dat ek sillabusgedwonge, uitknipsels moes laat maak het, het indruk op hom gemaak nie. Daar was nie genade nie, ek moes terstond en soos in onmiddellik, die onderriglokaal in 'n 'verantwoordbare, pedagogiese ruimte, herstel' (of soiets).

Ewentwel, net toe ek die laaste periode so 'n bietjie spoed gegee het om tien minute voor die verlossingsklok klaar te kon wees (om klas te laat skoonmaak), trap ek toe met al vier voete in die ... daisies. Sien, toe die spulletjie aan't vee en woel was om papiere op te tel en snippermandjie leeg te maak, doen meneer W toe weer sy rondte. Die gevolg was dat ek WEER aangespreek is - en hierdie keer kon ek duidelik aanvoel dat ek my baas hoogs ontsteld gehad het!

Maar, waarby ek nou eintlik wil uitkom, is die Maandag toe die modderman (gegewe sy bynaam) al stomend die saal binnegestorm het. Hy het met afgemete tree die verhoog genader, op so 'n bombastiese wyse die trappe op gestoomroller, dat sy harde voeteklap al wat leerling was, se klank summier afgetrap het. Met glurende kykers het hy sy blik oor die gemeente laat gaan, die kateder met beide hande omklem, en toe sy wrewel met die afwagtendes gedeel.

"Die groot probleem in hierdie skool, is dat 'n mens alles moet herhaal. Alles moet altyd weer en weer onder julle aandag gebring word!"

'n Doodse stilte het die verskrikte gesigte geselskap gehou. Niemand het dit gewaag om onderlangs selfs net te fluister nie. Niemand het eers na  links of regs gekyk nie. Nog nooit het hulle die Hoof so kwaad gesien nie.

"Maar," en nou het Moeras 'n dreigende houding aangeneem, "dis nou die einde hiervan! Van nou af, sal NIKS in hierdie skool, herhaal word nie. Het julle mooi gehoor? Van vandag af, word niks in hierdie skool herhaal nie!".

Wie die eerste dapper proes gegee het, kon ons nie later bepaal nie. Die een waagstuk, het tot 'n ander gelei - en binne 'n ommesientjie was die hele saal aan die giggel! Ou Watermeyer se gesig was soos 'n elektroniese reklamebord - kleure van alle skakerings, het sy gelaatstrekke oorspoel. Hy het woes met die arms geswaai, sy stem probeer verhef, maar dit het die gegiggel in 'n onbeheerbare geskater laat ontaard. Wat sekerlik vir die man die ster bo-op die Kersboom was, was die feit dat sy onderdane wat die stoele agter hom gevul het, OOK nie hul lag kon beteuel nie. Dit was die laaste strooi - hy het soos 'n weghollorrie die sygordyne amper uit hulle nate geloop ... en ons het hom daardie rampspoedige dag (vir hom, altans) nie weer gesien nie.

Toe ek later van jare die reg tot toegang van my eie dokumentasie bekom het, het daar in duidelike, swart letters, in mnr Watermeyer se didaktiese handskrif,  onder my naam gestaan: ''Belowende leerkrag - net jammer van die swak klasdissipline.''

Ag wat, daardie saal-petalje toe ons so heerlik gelag het, het selfs 'n negatiewe inskrywing agter my naam, die moeite werd gemaak!

Die regte keuse

Dit gebeur soms dat die vlees se onwilligheid, die gees noop om vindingryk en pro-aktief te wees. Wanneer die juffrou dan ook die herfsjare van haar onderwysloopbaan bereik het, is dit nie eens nodig om veel van 'n poging aan te wend om die vlees te ontmoedig nie!

Omdat Laerskool Hopendal 'n hele ent buite die dorp was en merendeels kindertjies uit die agtergeblewe gemeenskap in sy geledere gehad het, moes daar op die plaaslike grootskool  staatgemaak word wanneer 'n sportbyeenkoms (meer af as toe) beplan is. Toe Hopendal dan ook die jaar die jaarlikse interlaer moes aanbied, het die grootskool nie veel van 'n keuse gehad nie.

Juffrou Botes, boekig en geensins 'n sportentoesias nie, had daardie jaar 'n graad 1 -klassie, vol bekkige gesiggies. Met die skooltjie se gehawende finansies wat maar gedurig alle planne gekniehalter het, kondig die Hoof toe af dat Hopendal se bloedjies  die hele vyf kilometer na die grootskool sou moes stap - met die klasonderwysers as koerswysers en beskermlinge. Dis net hier waar juffrou Botes die innerlike verset voel opwel het. Sy het die opsies goed oorweeg - en haar taktiek fyn beplan.
"Het julle gehoor, ons gaan Vrydag na die grootskool toe vir atletiek?" het sy gemaak-onskuldig gevra.
"Jaaaaa, Juffrou!" het 'n opgewonde koor laat hoor.
"Weet julle hoe verskriklik ver is die grootskool van ons af ?" Sy het die skroef so 'n draaitjie gegee.
Sielie Fortuin se groot glimlag het verraai dat sy haar kennis graag met die ander wou deel: "Juffrou, dis annerkant oom Lewies se winkel en verby antie Pollie se pienk huis!".
"Maar dis m.... ver!" het Tjokkie Arendse laat hoor. "Hoe moet ons daar kom?!"
Juffrou Botes was verheug oor Tjokkie se gedagtegang. "Die Hoof wil dat julle al die pad soontoe moet LOOP!".
Tussen enige klompie sieletjies sal daar maar altyd 'n paar moedswilliges wees wat hotkant toe wil beur. 'n Sproetgesiggie het haar nie laat afsit nie. "Ag, dissie verrie, ons is tjop-tjop daar!"

Krisistyd. Juffrou Botes het egter 'n paar troefkaarte gereed.
"Volgens die Hoof, moet ons kortpad vat - deur die veld. Daar is net sulke groot dorings wat julle baie seer gaan steek!" Sy beduie so 'n vistermans-beduie. Hier en daar raak 'n gevreetjie befrons.
"Die TV het gewys dat dit Vrydag BAIE warm gaan wees - die son gaan julle brand dat julle so rooi soos tamaties gaan wees!" Die bekommerde gesigte word meer. "Tannie Pollie se groot hond het gister 'n man aan die been gebyt, toe die ou 'n hele ent van die huis af, verbygeloop het!"  Selfs sproetgesiggie glimlag nou nie meer nie.
"Julle gaan verskriklik dors wees, julle tonge sal in julle monde vassit! En, daar gaan niks by die grootskool te drinke wees nie!".
Selfs die dapperstes kan net soveel verduur. Sproetjies se gesiggie het nou 'n verskrikte uitdrukking en met een sin, verwoord sy die hele graad 1- klas se besluit: "Sjoe! Nee, Juffrou - dan bly ons maar net hierso! "

Dit was nie moeilik om die Hoof te oortuig dat die graad eens nie kans gesien het vir die langpad grootskool toe nie. Juffrou Botes se gewaardeerde toeskietlikheid om al die atletiek-opwinding prys te gee, om die haasbekkies daardie dag besig te hou, is ook sonder verdere ophaal, met dank aanvaar.

Die doel, heilig die middel. Juffrou Botes het die saak mooi oordink, en toe besluit dat sy wel korrek opgetree het deur die kleintjies 'pedagogies te lei', om die regte besluit te neem ... vir beide partye se beswil.

Gevalle held

Oorle Pa was mos 'n stasiemeester op sy dag. Hy het in die beginjare van sy SM-wees, die klein stasietjies rondom Bethal bedien, en so land hy per geleentheid op Davel, oos van sy geboortedorp.

Omdat Pa nog aan die regte kant van dertig was, was die platjie-geaardheid van hom, nog vars en immer soekende na 'n kansie om diegene met wie sy pad gekruis het, 'n streep te trek. Pa het altyd veel vreugde daaruit geput om die appelkar om te gooi - veral as dit een was wat nie omgooi geken het nie!

Frans Duvenhage se orrelpypies moes elke tweede dag sy koerant by die stasiegeboutjie gaan haal, want die dagblad het al om die ander dag, eers sy opwagting op Davel gemaak - per trein, natuurlik. Frans was verknog aan sy leesstof en het die kindertjies vroeg-vroeg uit die bed geboender om eers vir hom die draai op die stasie te maak. Koerante was daardie tyd maar skaars, en die kleintjies het ook soms deur die bladsye getoer ... en toe ontdek hulle die strokiesprent, "Die Skim". Later was dit 'n genaellery stasie toe om eerste by die koerant te kom, sodat die gelukkige een EERSTE van die gemaskerde wonder se nuutste heldedaad kon lees, en die sketse kon aanskou. Selfs die man se hond (Duiwel) was 'n gunsteling! Pa het gewoonlik 'n geselsie met die bloedjies aangeknoop, en hulle dan gevra waarmee die Skim hom dan deesdae doenig hou. Dan het hulle mekaar doodgepraat om te vertel.

Daardie Vrydag was daar 'n ontsporing by Kippen-halte, kort duskant Bethal. Die trein is noodgedwonge vertraag - en dis net daar dat Pa se stoute gedagtes weer in rat gekom het. Hy het geweet dat die pypies nie kon wag om te sien wat hul held na die vorige uitgawe, sou doen om die skelms vas te trek nie. Toe Buks en sy verwante aangehardloop kom, was Pa reg vir hulle.

"Oom Essem, ek wil asseblief eerste die koerant kry!" het Buks al van ver af geskreeu. "Ek wil eerste sien wat die Skim met daai diewens gemaak het!" Protesterende stemmetjies het hom in die rede geval, maar Buks was vas van plan om hom nie van stryk te laat bring nie.
Pa het sy gesig gemaak-ernstig gehou. "Buks jong, daar het 'n lelike ding gebeur. Die trein kon nie vandag die koerant bring nie."
Buks se gesig was vertroebel, hy het byna in trane uitgebars. "Maar hoekom nie, oom Essem ?" Die "Essem" was van die afkorting vir 'stasiemeester', SM.
"Nee jong, die Skim kon toe mos nie die skelms keer nie, en een van hulle het hom toe ... toe ..."
Toe was al die kleintjies om Pa geskaar. Hulle het smekend na hom opgekyk. Pa wou-wou sy plan laat vaar, maar die moedswilligheid het op sy skouer gesit.
"Ai, dis 'n groot ding hierdie!" Pa het oor sy ken gevryf. "Ek is so jammer, die Skim het dit nie gemaak nie, hy is dood. Dis hoekom daar nie eens vandag 'n trein is nie."

Die spulletjie het soos een man aan't huile gegaan en dadelik huis toe gehardloop om die skokkende en tragiese nuus te gaan oorvertel. Pa het vertel dit was 'n vreeslike gesig om die betraande gesiggies te aanskou. Sy gewete het hom wel begin pla, maar hy kon nie wag om Frans se reaksie te beleef nie.

Dit was ook nie vyf minute later nie, toe was Frans op die stasie. Hy was skoon uitasem en wit om die kiewe.
"Genade tog, Essem! Wat het jou besiel om soiets vir die kinders te vertel?! Hettie sukkel nou nog om hulle tot bedaring te bring! Buks gaan nooit weer met jou praat nie - hy is smoorkwaad!"
Pa kon sy lag nie hou nie. "Maar Frans, het jy dan nog nooit vir Buks-hulle vertel dat die Skim, net 'n storie is nie? Daar is mos nie so 'n man nie?"
Toe was dit Frans se beurt om die trane vergeefs te probeer bedwing. "Essem ...? Is dit waar?? Dit kan tog nie wees nie? Daar was dan nog altyd 'n Skim?!"

So het die held toe vir meer as net die kindertjies geval ...

Die erfstuk

Vertel 'n kollega van my die ander dag hoe sy Geografie-taak (dis nou die een wat sy graad 6 -seun eintlik moes saamgeflans het) hom slapelose nagte besorg het - en uitendelik "onverdiende venyn" van die onderwyseres ontlok het!
.
Jan weet te vertelle dat hy en Kleinjan al wat 'n ou tydskrif is, gefynkam het om daardie spesiale, taakwaardige foto's op te spoor. Die dorpsbiblioteek is besoek, so ook die plaaslike inligtingsburo.

Gewapen met 'n skoenboks vol pragtige prente, brosjures en fotostate, het Jan toe agter sy lessenaar
stelling ingeneem om die taak der take aan sy kreatiwiteit te onderwerp. Met klein-Jan as 'hulp' of getuie, is daar geknip, geplak en geskryf. Kleinjan moes natuurlik die skryf-gedeelte behartig - dit was immers SY taak - maar net net wat pa Jan hom gedikteer het om neer te pen. Toe is die taak ge-indeks, en ge-bronnelys - 'n ware pragstuk!

Groot Jan het die laaste lyne met groot sorg getrek, en toe die taak behaaglik aan sy seun oorhandig. Laasgenoemde was eweneens in sy noppies, want hy kon sien dat dit nie sommer net 'n gewone taak was nie - dit was 'n pronkstuk wat sekerlik die kennisgewingbord in Juffrou se klas sou haal.

Jan se teleurstelling was groot toe die juffrou nie die volgende dag, of die daaropvolgende dag, enige kommentaar laat hoor het nie. Kleinjan het probeer verduidelik dat die klasonderwyseres veertig sieletjies se take moes takseer en bepunt, maar Jan het ongeduldig geraak. As 'n man seker was dat jy die regte kitaar geslaan en perfekte klanke voortgebring het, wil jy weet wat die reaksie is.

 Die derde dag het die nuus uiteindelik opgedaag.

"En toe, wat is Juffrou se reaksie op jou mooi taak?" Pa Jan het hierdie vraag met groot vrymoedigheid gevra, gedagtig aan die wenner-taak wat ingehandig is.

"Pa," het klein-Jan geantwoord, "my juffrou se woorde was: 'Ek het 'n taak gevra - nie 'n erfstuk nie!' Sy het dit nie eens op die bord gesit nie ... ".

Grootjan wou-wou sy humeur verloor, maar die aanvanklike verontwaardiging het gou plek gemaak vir 'n stille bevrediging. Pragstuk, pronkstuk, wenner-taak ... erfstuk. Ja-nee, daardie juffie ken gehalte as sy dit sien!

Die gemeente bereik konsensus

Ten einde die susters se koffers vir die komende Kers-funksies 'n hupstoot te gee, het dominee besluit om ampshalwe, Samaritaan te speel en sy vooroordeel teen Lettie Louw se voorsitterskap 'n wyle ter syde te stel. Daar is in die konsistorie vergader, en dag en datum en komitee is genotuleer.

Die dae wat gevolg het, is deur menige teedrink-ter-wille-van gekenmerk. Lettie het na snelrat oorgeskakel en haar komiteelede het algar 'n portefeulje en gepaardgaande werk, gekry. Die kerksaal is bekom (Lettie het dominee se skielike inskiklikheid nogal vreemd gevind, maar toemaar) en die program vir 'n gemeente-konsert, is saamgestel. Iedereen van dominee se skape wat noot kon hou, is
opgekommandeer en daar is Dinsdae- en Donderdae-aande geoefen, of eerder 'gerepeteer', soos Lettie haar kultuurstempel afgedruk het. Sy het gesorg dat daar balans in die program was, want g'n oor wou NET na sang luister nie. Alta Hertzog was alom bekend daarvoor dat sy die F.A.K. op die klavier kon deurspeel, en Soois Muller se bekfluitjie-solo's was ook nie te versmaai nie.

Toe die susters in die laaste week van beplanning was, gooi Meisie Hennop skielik 'n ongemaklike knuppel in die hoenderhok.
"Haai susters, dit sal darem nie mooi wees as ons nie die arme bloedjies van die spesiale skool vra om
 ook 'n item te lewer nie. Mens, ek hoor hulle het tog so 'n oulike slagorkessie!" Meisie het dit so mooi gestel, dat die dames dit moeilik gevind het om van die teekoppies af, op te kyk.
Lettie moes op haar voete dink, want toe die blikke so die een na die ander gelig het, was almal op
haar gerig. Sy het in beginsel nie 'n probleem met die hemelkindertjies se deelname gehad nie, solank dit by een item gebly het - en so kort as moontlik. Haar reputasie was immers op die spel, sy moes 'n wakende oog oor die gehalte van die items hou.
"Susters," het sy die finale stem laat hoor, "ons is dit aan die gemeente verskuldig om al die siele, al is hulle ook hoe ... hoe sonder veel talente, by ons projek te betrek. Ek sal die prinsipaal kontak en die nodige doen."

Mens, so is daar toe mos gerepeteer en gerepeteer - sonder die spesiale skool. Hulle het laat weet dat hulle sommer daar in hul koshuis se eetsaal, die simbale en driehoekies en kastanjette geolie hou.
Die kerksaal se vloere is gepoleer, die saalgordyne gestofsuig en Lettie het iemand aangewys om 'n ruiker of drie vir die groot aand te rangskik. Daar sou noodwendig 'n langerige pouse wees, om die verkoop van die toegangskaartjies se inkomste aan te vul. Die verversings-subkomitee van Helena Swart was soos rooimiere wat 'n piekniek ontdek het: besiger as besig!

Die groot aand van die gemeente-konsert het uiteindelik aangebreek. Die broeders en susters het die goeie saak ruimhartlik ondersteun en die saal was stampvol. Koos Willemse was die programleier, of dan die 'fasiliteerder', soos dit deesdae bekend staan. Hy het almal verwelkom, 'n gepaste grappie of drie vertel - en toe is die purper gordyne oopgetrek. Een na die ander het dominee se siele die verhoog betree en daar is gesing, voorgedra en toneeltjies opgevoer. Selfs Anette van Rooyen het haar voor die tyd laat ompraat om 'n Jacques Brel-nommertjie wat sy een aand in Rotterdam by 'n straatsanger gehoor het, aan die plattelanders bekend te stel. Almal het hoflik en bedees geluister, want Anette was een van die weiniges in die kontrei wat toentertyd al oor die landsgrense was.

So breek die oomblik toe aan vir die spesiale skool om hul slagorkessie op te stel. 'n Semi-bejaarde vrou wat skynbaar hulle afrigter was, het die bloedjies in 'n voorafbepaalde orde laat staan. Almal was in khaki geklee, behalwe 'n opgeskote meisie met twee poniesterte wat na rigtings gesoek het. Sy het maagdelik wit in haar kerkrokkie gelyk en was besig om die mikrofoon te toets. Die gehoor was tjoepstil en hier en daar het 'n tannie by voorbaat haar sakdoekie uit die handsak gehaal. Om engelkindertjies so in aksie te moes aanskou, sou sekerlik die trane laat vloei.  Die ouerige dame het die teken gegee, die orkessie het tanderig geglimlag - en die eerste tromslae het die kerksaal gevul.

Natuurlik was die 'musiek' kakofonies en myle weg van enige ritme of melodie, maar die 'waarderende' gehoor het beleefd applous gegee toe die 'liedjie' genadiglik sy stuiptrekkings gegee het. Dis net hier waar poniestertjie die lig gesien het! Sy het van oor tot oor geglimlag, 'n geheimsinnige kode of drie vir die orkeslede gewys - en uit volle bors weggeval met 'Ramaja'!
Daar is ongemaklik rondgeskuif, gekug en toe sy die laaste noot langer as wat nodig was, uitrek tot selfs  die susters in die voorportaal wat by die primusse was, die swaaideure moes toestoot, het die gehoor spontaan begin klap - onverbloemd uit dankbaarheid dat die marteling sy einde gevind het.

Weer het ponietjie breed geglimlag. Hierdie toejuiging het haar wildste drome oortref! Die mense hou van haar sang - hulle vra nog! Binne sekondes was die orkeslede weer in posisie - en daar is WEER ge-Ramaja!  Terwyl al hoe meer lidmate hulle stigtelikheid begin verloor het, het Lettie besef dat sy iets drasties moes doen, anders was pouse se verkope daarmee heen. Toe die wit nagtegaal daai laaste noot weer op Bronkhortspruit gaan haal en uitrek tot by Ohrigstad, het Lettie vinnig 'n paar krisante uit een van die rangskikkings gepluk, dit in Koos se hand gestop en hom vorentoe gestoot.
"Koos, kry haar van die verhoog af - nou!"
Arme Koos wou eers protesteer, maar ook hy kon die slagting nie verder verduur nie. Hy stap die wit ene tegemoet, druk die blomme in haar hande, wuif vir die gehoor, en trek die spesiale skool se solis tussen die sygordyne in. Daar is agterna vertel dat sy tot buite die gebou, nog vir die skare gewaai het en die blomme styf teen haar boesempie vasgedruk het.

Wat later om die koeksistertafel deur van die susters genoem is en deur talle beaam is, was die feit dat die wit verskrikking se laaste 'Ramaja' geen, soos in GEEN applous gekry het nie ... Daar is glo bevind dat daar 'n tipe onuitgespreekte , gemeenskaplike gemeente-gevoel was - uit vrees dat enige verdere teken van 'waardering', NOG 'n 'Ramaja" tot gevolg sou gehad het.

So het 'n onskuldige solo by 'n gemeente-konsert, die broeders en susters tot 'n eenheid saamgesnoer.

Die kiosk

Die dorpie Maclear was in die sestiger jare voorwaar 'n prentjiemooi plekkie. Waar ons neffens die spoorwegstasie gebly het, kon jy afstap rivier toe (waar daar gewoonlik 'n forelhengelaar of twee sy geduld geïllustreer het), of jy kon die berg wes van die stasie uitklim, tot waar die naam 'Maclear' in witgeverfde klippe uitgespel was. Vir 'n jong knaap van veertien was die moontlikhede legio ... tot selfs by die geheimsinnigheid van oom Pagel se kiosk.

Langs die pragtige sandsteenstasie, was 'n kleinerige sinkgeboutjie - die stasiekafee. Dit was nie veel meer as slegs 'n kiosk nie, 'n eenvoudige en onopvallende struktuurtjie, met 'n klap wat aan die een kant kon opslaan, om die bedieningsblad ruimte te gee. Die effens geboë figuur van oom Pagel, die eienaar van die kiosk, kon soggens en laatmiddae gesien word, as hy vanaf iewers in die dorp, stasie toe gestap het om sy klein onderneminkie te kom bedryf.

Pa het soms van Pagel se sirkus vertel. Daar in die 1940's en 1950's het Pagel se sirkus, Bethal glo gereeld besoek. Ouma-hulle sou nooit hulle aan sulke stuitighede skuldig gemaak het nie, maar Pa was toe 'n werkende jongman en het gereeld sirkus toe gegaan. Hy was maar vaag oor verdere detail, soos saam met wie hy sy besoekies geniet het, maar dit het ook nooit saakgemaak nie - ek het aan sy lippe gehang as hy van die artieste en tiers en bere vertel het.

So trek ek toe, in my seunsgemoed, die verband tussen Pa se Pagel van die sirkus, en oom Pagel van die stasiekafee. Ek was vas oortuig dat hierdie oom, by wie ek soms vir Ma melk of vuurhoutjies moes gaan koop het, die einste Pagel was - die een van die tiers en die bere. Ek het oom Pagel se geheim in my binneste probeer ontrafel, na moontlike redes gesoek waarom hy die glanswêreld van die sirkus, vir 'n sinkgeboutjie verruil het. Die feit dat oom Pagel sulke donker, deurdringende oë gehad het, was vir my 'n verdere bewys dat hy groot geheime met hom saamgedra het.

Per geleentheid het oom Pagel vir my gevra hoekom ek hom so aangekyk het. Ek kan nie onthou wat ek as verskoning uitgedink het nie, maar ek was toe daarna versigtiger met my kyk. Maar, die heerlike moontlikhede wat my gedagtes rondom oom Pagel opgetower het, het geen einde gehad nie.

As ek vandag daaraan dink, kan daar tog nie so baie mense in die land met die van 'Pagel' wees nie? Wie weet, dalk was my idees nie so vergesog nie - dalk was hy regtig dié meneer Pagel, die ene van die groot tent.

Ek moes dieper op die saak ingegaan het. Daardie kiosk was dalk meer as net 'n obskure sinkkaiatjie. Miskien het die oom nog 'n ietsie van sy gloriedae, daarbinne weggebêre ...