Jy sal nooit weet nie ...

Ons het mekaar nooit eens finaal gegroet nie. Jy was een van die baie wat daardie laaste dag, toe julle die finale vraestel agter die rug gehad het, nie gou genoeg by die saaldeur kon uitstorm nie. Ek moes help vraestelle inneem, en toe ek eindelik jou profiel tussen die malende menigte kon soek, was jy reeds nie meer daar nie ...

Die meeste van die groep klasmaats wat daardie jaar (julle was in graad 11) by my vir Afrikaans aangemeld het, was 'n jaar of twee tevore, ook by my. Ek het hulle goed geken, elkeen by die naam en huislike omstandighede - veral omdat hulle ook sportmanne was, wat smiddae na studietyd by die atletiekveld aangemeld het. Net jy was 'n nuwe gesig, 'n vreemde persoonlikheid wat ek moes leer ken en hanteer. 

Dalk onthou jy daardie dag toe die ander lede van die 'bende' na my tafel toe gekom en kom groet het. Die lawwe Nico het my om die skouers gevat en 'n speelse drukkie gegee - meer om sy vriende se reaksie te sien, as iets anders. Hulle het geskaterlag, en toe vorentoe getree om Nico se voorbeeld te volg. Ek was effens uit die veld geslaan, maar het hulle laat begaan, omdat dit gelyk het of alles in 'n goeie gees gebeur het. Jy het skamerig op die agtergrond gebly, en gebloos toe ek na jou kyk. Ek het jou op die naam gegroet, en toe ek sien hoe jy huiwerig ook vorentoe beweeg het, jou aangemoedig: 'Jy mag ook maar die onnie kom groet!' Toe jy reg voor my staan, het ek die innemende onskuld en opregtheid op jou gelaat gelees, en jou ook (versigtig) 'n drukkie gegee. Van daardie dag af, het jy begin ontspan, en gaandeweg met meer selfvertroue aan die klasgebeure begin deelneem. 

Smiddae het jy ook vriendelik gegroet, wanneer die 400m-atlete om die baan opgewarm, en by die gewigstootsirkel verby gedraf het. 'Oulike outjie', het my mede-afrigter laat hoor, 'net 'n bietjie skaam en sonder selfvertroue.' Dit het my verder gemotiveer om meer aandag aan jou in die klas te gee, en jou te laat voel dat jy ook belangrik was - net soos die ander, en diegene wat beter punte as jy gekry het. 

Toe jou jonger broer uit die laerskool by ons aangesluit het, het ek dinge beter begin verstaan - en kon ek jou waarlik met empatie behandel. Sien, jou boetie se ernstige siekbed toe hy nog klein was, het jou ouers en grootouers genoop om al hulle aandag op hom toe te spits - ten koste van jou. Jy was die een wat maar so 'terloops' grootgeword en moes ontwikkel het. Om die kroon te span, was Boetie die een met meer sport-talente, meer van 'n ekstrovert en hy het oral waar hy rond beweeg het, bewondering afgedwing omdat hy, ten spyte van sy gesondheidsprobleme, so kon vasbyt en die groot K oorwin het. Ek het die woord 'empatie' gebruik, omdat dit ook in ons gesin die geval was, al was ons omstandighede effens anders. Ons jongste was ook baie ernstig siek, en sy ouer broer moes ook maar (willoos en emosioneel omver gewerp) sy eie ding doen en 'terloops' grootword. 

So het ek jou dan in toenenemende mate probeer ophef, jou selfvertroue 'n hupstoot probeer gee - en jou duidelik laat verstaan dat jy 'n baie spesiale persoon is. Binne 'n paar maande, was JY die een wat eerste na my tafel gekom het, om vriendelik te groet, en daarna konsensieus jou werk te doen. 

Toe jy uit die skool is, het Boetie hoofseun geword. Hy was SA's toe vir atletiek, iets wat jou nie beskore was nie. Jy het op universiteit begin om jou liggaam 'op te bou', en was 'n gereelde en getroue gim-ganger. Toe Boetie ook 'n student geword het, was jy net so stewig gebou soos hy. Dit het jou meer en meer selfvertroue gegee. 

Ek het per Whatsap probeer kontak hou. Altyd eerste na welstand verneem, en nie altyd reaksie ontvang nie. Toe jy 'n paar jaar later getroud is, het ek jou geluk gewens, en my diepe dankbaarheid dat jy in so 'n selfstandige jongman met 'n wyse kop op die skouers, ontwikkel het, uitgespreek. Jy het slegs een keer van jou laat hoor: 'Hoop dit gaan goed verder, ek moet nou wikkel - die werk wag!' 

Dis nou al vele jare sedert daardie laaste kontak. Jare waarin ek bly bid het vir jou; bly wonder het hoe dit gaan; en bly onthou het waar alles begin het. Jy sal nooit weet hoe trots ek op jou was ... en steeds is nie. Ek sal maar net bly hoop, dat jy eendag se eendag, sal terugdink en onthou: jy mag ook maar die onnie ... onthou. 

 

 Die groot verlange

Die woord 'verlange' impliseer dat 'n mens hunker na iets of iemand wat jy nie (meer) het nie. Eintlik moet jy baie versigtig met hierdie omvangryke begrip omgaan, want volgens 'hulle', dui dit op 'n innerlike ondankbaarheid vir dit wat jy (steeds) het. Die fokus moet glo wees op die nou en die tans - en NIE op daardie gemis van dinge/mense wat nie by jou is nie ... om welke rede, ookal. 

Feit bly staan: elkeen van ons, het iets in die verlede beleef, of mense geken wat jou binneste betree het, waarna en na wie, jy soms verlang. Al het jy 'n dak oor jou kop en kos in die yskas, klere om aan te trek en al is al jou sintuie nog in 'n kapabele toestand ('n legio redes om aldag in dankbaarheid te lewe, dus), voel jy soms 'n diepe bedroefdheid, 'n binne-seer wat net nie wil wyk nie. Die bron(-ne) daarvan, is dalk al iets van die verre verlede, maar dit wat daardie ervaringe en mense aan jou diepe menswees, aan jou siel gedoen het, was iets waarna jy vir altyd sal bly smag - tot die dag wanneer jy die ondermaanse verlaat, en hopelik sal wees daar waar hartseer, pyn en verlange, nie van toepassing is nie. 

Wanneer die dag se gewoel met die son ondergaan, kom die mens net maar weer voor die wete te staan: dat jy in jou wese 'n eenling sal bly - soekend na die pad by die donker verby ...

Ek verlang na die tyd toe ek geglo het dat jy dieselfde oor my voel, as ek oor jou. Vandag voel ek skaam oor my naiewiteit van destyds, maar ek onthou dat dit 'n tyd van malse moontlikhede was. Toe 'Nights in white satin' se lierieke my beneweld van ingehoue emosie gemaak het, en ek moeilik op my werk kon konsentreer. Wanneer ek by my lessenaar gesit het, het ek jou beeld in alles voor my, om my en binne my, gesien en omhels. Toe ek een aand in onbeheersde emosie kon skryf: Woorde flits jou beeld op wit papier; ek sien druppels teen die ruit - en wens jy was nou hier ...

Onthou jy, daar was tye toe ek probeer het om jou by my eie belewing van grootsheid te betrek: 'Die lewe bestaan uit spesiale oomblikke. Terwyl hulle daar is, moet jy hulle soos 'n spons absorbeer, sodat jy later die heilige nektar oor jou siel kan laat drup. Hierdie, is so 'n oomblik ...' 

Daar was die dag in die begraafplaas. Ons het hom albei baie goed geken, en ek het geglo dat jy ook, soos ek, die diep ontroering deur jou sou voel opwel, as ons saam by die grafsteen sou staan. Ons was mos beste van vriende, dan nie? Ek sou tog nie sommer enigeen saam geneem het om weer die graf te besoek nie? Jy was stil en ek kon jou ongemak aanvoel. Tog het ek bly hoop, dat ons daar 'n spesiale oomblik sou kon deel. Maar, jy het my vol in die gesig gekyk, en my hoop in duisend stukkies laat verbrokkel. 'Sulke dinge beteken vir my niks; ek voel niks hiervoor nie', was jou woorde. 

Ek het ontsettend leeg en eensaam gevoel. Dis nie dat ek simpatie verwag het nie, ek het geglo dat ons so na aan mekaar was, dat jy my gemoed sou kon aanvoel, en dalk net 'n trooswoord sou spreek. Iets soos, 'Ja, dis baie erg. Ek verstaan hoe jy moet voel as jy langs sy graf staan.' 

Dalk het jy dit agterna agtergekom, ek weet nie. Die dae daarna, was vaal en onseker, en ek het jou vermy. Smiddae het ek vroeg huis toe gegaan, nie vir jou gewag om, soos ons gewoonte was, 'n laaste paar gedagtes daar by die trappe te wissel nie. As die finaliteit van die dood jou nie ontroer het nie; as jy gevoelloos en apaties teenoor dit wat die siel laat ruk in jou binneste gestaan het, was daar nie veel hoop vir die deel van ander spesiale oomblikke nie. 

Vandag dra ek steeds die groot verlange na wat kon gewees het - omdat ek weet en goed onthou, hoe ek oor jou gevoel het. Ja, ons noem mekaar 'my vriend', maar dit kon soveel meer gewees het ... 

Die oomblik van waarheid

Dit maak nie eintlik saak uit watter sfeer van die samelewing jy afkomstig is nie, ons almal veg verbete teen die verouderingsproses. Vir die evasgeslag is dit natuurlik as't ware 'n saak van lewe en dood - 'n vrou sal uiterste grense beproef, as sy tog net haar skoonheid en jeugdige voorkoms, so lank as moontlik kan behou.

Moet egter nie dink dat ons manne nie ook maar so stilweg hoop dat die gesogte resep van ewige jeug tog nog gevind sal word nie! Hoe dit ookal sy, elke mens se uur van ontnugtering, is onvermydelik soos die dood. Daardie grusame ooomblik wanneer jy besef: tyd het ook vir my, nie stil gestaan nie ...

Tydens my losloperdae, was ek bevriend met 'n dierbare boeregesin, daar van Burgersfort se omgewing. Die feit dat ek vir hulle kinders skoolgehou het, was net die aanknopingspunt vir 'n hegte vriendskap wat, veral vir my, die groot ligpunt in die storm-en-drang jare was. Skielik was naweke en selfs vakansies, iets om na uit te sien - ek kon plaas toe, om daar tussen die berge en wild, my aan die natuurskoon te verwonder. Dit alles, in die geselskap van mense wat my met ope arms ontvang en tuis laat voel het.

So gebeur dit toe dat ek een Desember-vakansie, saam met Andries en Leone, asook hulle twee seuns, Jaco en Anro, langs die Natalse suidkus kon gaan uitspan. Hulle strandhuis was op Hibberdene, omring deur pragtige bome en struike, met die goue strande 'n klipgooi van die huis af.

Luilekker dae van laat gaan slaap, laat opstaan en heerlike saam kuier, het gevolg. Ons het veerpyltjies en kaart gespeel, lang stukke gesels en nog langer staptogte langs die blink oseaan onderneem.

Op 'n dag, nooi die twee seuns (onderskeidelik sewentien en veertien jaar oud) my om strandlangs, na die winkelkompleks te stap. Ons was in stranddrag geklee, sommer so met ons swemklere aan, in geval ons langs die roete, 'n vinnige draai in die branders wou maak. As aktiewe atletiekafrigter en tennisspeler, het die ure in die Laeveldson my 'n goeie sonbruin gegee en ek het fisies jonk en goed gevoel.

Omdat ek geweet het dat die manne op die loer vir talent (dis nou wat meisies betref) was, het ek besef dat ek myself sou moes handhaaf. Toe dink ek aan 'n plan.

"Luister, ouens! As ons meisies raakloop, is ek vandag julle broer. Het julle mooi gehoor?"
Die twee het al laggende, ingestem om my dan as hulle 'ouboet' voor te stel, indien nodig.

Ag, dit was nie tien minute later nie, toe kom daar sowaar twee meer as aansienlike, bruingebrande, jong bikinidraertjies vanagter die rotse uitgestap. Die seuns se oe was dadelik soos pierings, ek kon sien hoe hul monde oophang.

Ek moes hulle vinnig tot die hede, en die saak op hande, terugruk. "Manne, hulle kom in ons rigting! Hou nou julle 'pose' en onthou: ek is julle broer!"

Die meisies was skynbaar half op dieselfde sending as die seuns, want hulle was nog sowat vyftien meter van ons af, toe waai hulle al vir ons. Die seuns se arms het te hewig terug gewaai, hulle onverbloemde gretigheid om die meisies te ontmoet, het my half kriewelrig laat voel.

Na 'n vinnige oor-en-weer groetery en uitruil van name - myne, uitgesluit - hoor ek toe hoe Anro die meisies nooi om saam te stap winkels toe.

"Julle girls lyk baie dors. Kom drink 'n milkshake saam met ons!" het hy hulle gulhartig uitgenooi. Ek het probeer om so ongeerg moontlik, die "wat van my?" lyftaal vir die twee oorblufte skoolseuns te wys, maar tevergeefs. Hulle had net oe vir die meisies!

Toe ons skaars drie tree gestap het, trek die een meisie aan Jaco se arm en ek hoor hoe sy vir hom vra, "Moet jou pa regtig saamstap?"

Ek was 'n hubare, hupse en fikse man van skaars sewe en twintig - en die klein merrie dink ek was die seuns se PA?! Dit het gevoel of die aarde (eintlik meer die see) my wou insluk!

Wat daarna gebeur het? Ek dink ek het my kop geskud en iets van 'n 'kloppende hoofpyn' geuiter, toe omgedraai en stadig na die huis begin terugstap. Daar was seemeeue in die lug, dit het kompleet geklink of hulle gekrys net uit een, enkele woord bestaan het: oud ... oud ... oud ...

Stokhoringoud. Jou dae is verby, De Wet. Ek het myself met foltergedagtes gepynig, terwyl ek voor my geestesoog gesien het hoe Anro-hulle vir my lag en die meisies aan't giggel was.

Vir my, was dit die onwelkome oomblik van waarheid, wat veels te gou sy opwagting gemaak het ...

Ta' Anna vergeet haar waardigheid

Toe ek in die jare sewentig 'n Tukkie was, had atletiek my reeds in die sak. Op skool was ek 'n redelike atleet, maar op universiteit het 'n opwindende, nuwe fase van groot byeenkomste in die Pilditch- en Tuks se L.C. de Villiers-stadion, my ingewag.

Nee, ek was nie 'n deelnemer nie, maar wel 'n geesdriftige ondersteuner wat al die uitslae verslind het en elke erkende atleet kon eien. Onwillekeurig het ek my dan ook dikwels by groot byeenkomste, in die geselskap van bekendes bevind.

So was daar die Woensdagaand-byeenkoms te einste Pilditch, waar die talentvolle Johan Fourie 'n aanslag op die nasionale 1500m-rekord sou maak. Ek was vieruur se stryk reeds daar, het 'n bietjie rondgedrentel en met genoegdoening gesien hoe die atlete begin opwarm het.

Dries Lategan en Marcello Fiasconaro het gesels-gesels om die baan gedraf, terwyl Claudie van Straaten en haar afrigter, Chris van Onselen, aan eersgenoemde se wegspring geskaaf het. Die nimlike Johan Fourie was ook reeds besig om litte los te maak - met die gebruiklike ge-oe en ge-aa van vroulike bewonderaars wat hom oral agtervolg het.

Dit was 'n heerlike lentemiddag en ek het later myself op die graswalle oorkant die wenpaal, tuisgemaak. Om my was 'n klompie mede-entoesiaste, sommige met piekniekmandjies,  kampeerstoele en reisdekens, wat alles tot 'n feestelike atmosfeer bygedra het.

Skuins voor my, het 'n gryskopdame van gevorderde jare, die hare in 'n koeksister-bolla georden, ook langbeen op die groen gras gesit en vrolik gewuif, wanneer van die atlete voor haar verby gedraf het. Toe Johan Fourie om die draai kom, het sy haar hande bak om haar mond gemaak en geroep, "Hallo Johan! Ek hou duimvas, hoor!" Hy moes haar geken het, want hy het opgekyk en met 'n bree glimlag, terug gewuif. Die tannie het van pure opwinding, so driftig hande geklap dat ek haar armbande kon hoor klingel.

So het die byeenkoms toe begin, en een na die ander item is afgehandel. Die standaard was nogal hoog, 'n hele aantal atlete het met persoonlike beste vertonings vorendag gekom. Die aankondiger (die einste Chris van Onselen) het deurentyd gewag gemaak van die rekordpoging waarna die skare kon uitsien. Johan Fourie se naam is kort-kort om my genoem, die afwagting het opgebou.

Uiteindelik was dit tyd vir die 1500m vir mans, die heel laaste item van 'n suksesvolle aand. Die wegspring was net na die eerste draai, en ek het 'n bietjie vorentoe geskuif sodat ek mooi kon sien wie almal in die wedloop sou wees. Sodoende het ek langs die tannie met die koeksister-haarstyl te lande gekom. Sy het vriendelik gegroet en na die groepie 1500m-manne gewys.

"Johan Fourie is die een met die blonde hare", het sy beduie. "Dis hy wat vanaand die rekord kis gaan hardloop!"

Iets aan die waardige dame, het baie bekend gelyk. Ek het my gedagtes in alle rigtings gestuur, maar kon net nie op haar naam kom nie. Daardie haarstyl veral, moes ek iewers al gesien het - en die teatrale gebare wanneer sy beduie het, was eweneens nie van vreemde oorsprong nie.

"Ek hoop so!" het ek my praat terug gevind. "Hy het nou al 'n paar keer baie na aan 'n nuwe rekord gekom - hy verdien dit."

Die vrou het behoorlik geblom. "Ek kan sommer sien jy ken jou atletiek! Johantjie is baie na aan my hart, hy is 'n pragtige mens!"

Daarna het die dreunende stem van Van Onselen en die skare se luide aanmoediging, enige verdere woorde tussen ons, onhoorbaar gemaak ... tot die atlete die pylvak vir die laaste keer binnegenael het.
Tannie koeksister het opgespring, die arms geswaai - en my toe sommer aan die arm beetgekry en opgetrek. Ek moes saam die man met die blonde kuif en fris bene, na die wenpaal help aanmoedig.

Die aankondiger was amper histeries! Hy het die sekondes oor die luidsprekers afgetel, dit was bitter naby. Toe Fourie deur die wenpaal was, het hy sy arms in die lug gegooi en met gebalde vuiste geglo dat die rekord, syne was.

My graswalgenoot het, van pure opgewondenheid, my aan die skouers gegryp en omhels. So byna-byna was ek en sy, die walle af na benede! Ek moes die tannie stewig vashou, want sy het haar ewewig verloor en kon net betyds weer haar waardigheid herwin.

Toe het die besef van wie sy was, my van pure skok in my spore laat verstyf. Die befaamde aktrise wat as die doyen van die Afrikaanse toneel beskou is; die een wat met haar vertolking in meesterstukke soos Hamlet, Elektra en Oedipus, selfs internasionale erkenning geniet het; die gevreesde lektrise wat jou met die vloer kon gelykmaak - dit was SY wat haar waardigheid verloor het (en selfs in my arms beland het!).

Ek praat natuurlik van professor Anna Neethling-Pohl, die eksentrieke en merkwaardige kultuurfiguur wat diep spore in Suid-Afrika se kultuurgeskiedenis getrap het. Sy, die skoonsuster van W.E.G. Louw (broer van die meer bekende N.P. van Wyk Louw), het my, onbenullige eerstejaartjie, daar op Pilditch se graswalle, omhels!

Dankie, Johan Fourie! Ek kan nie eens onthou of jy toe wel daardie aand die rekord verbeter het nie, maar ta' Anna se oomblikke van onwaardigheid, sal ek saamneem graf toe.

Die droomhek

Dit was 'n maanverligte Desember-aand in 1974, toe ek en die befaamde wildveearts, dr. Eddie Young, voor een van Onder-Sabie se vinkneste (drie rondawels as 'n eenheid gebou) gesit en gesels het. Ons dagtaak was volvoer en ons het so met 'n koffietjie in die hand, rustig na die gesellige vuurtjies wat oral in die kamp sigbaar was, gekyk.

"Ek mis vir Vic", het Eddie die stilte verbreek. "Hy moes ongelukkig daar op Skukuza agterbly."

Ek het geglimlag en aan die mak jagluiperd gedink. Dr.Young het 'n paar dae tevore aan my verduidelik waar die naam "Vic" vandaan gekom het. Hy het dit self uitgedink, dis 'n afkorting vir "very important cheetah". Baie oorspronklik, het ek gedink. Dit was net Vic se ... ongemaklike gewoonte wat my die ritteltits gegee het! Die kolletjieskat het, wanneer hy jou van nader wou beskou, teen 'n mens opgespring, so met die voorpote teen jou skouers - en daardie stip, deurdringende kykers het jou as potensiele prooi getakseer (of, so het dit altans vir my gevoel!).

"Dis 'n baie besonderse dier daai! Sekerlik een van die wildtuin se mooistes, saam met die swartwitpens en die buffel", het ek my mening met Eddie gedeel.

Eddie het strak voor hom uitgetuur. Iets het gepla, dit kon ek duidelik agterkom. Ek wou egter nie vra nie, want ek was maar net 'n student wat vakansiewerk gedoen het, en hy 'n gesiene man wat alom bekend was.

Na 'n minuut of vyf, het Eddie gesug. "Ai, ek is diep bekommerd oor die bek-en-klouseer wat weer sy kop uitgesteek het. Die paar gevalle by Krokodilbrug het ons hanteer, maar ek is seker daar moet nog gebiede wees waar dit voorkom - ek het juis die ander nag 'n eienaardige droom gehad ..."

Hierdie keer het die nuuskierigheid my beskroomdheid gekelder. "Mag ek vra wat dokter gedroom het?"

"My droom was juis oor bek-en-klou. Ek het gedroom dat ek tussen 'n groot trop buffels was, en daar was 'n hele klomp van hulle wat die simptome gehad het. Verder onthou ek dit was by 'n ou hek, binne die wildtuin." Eddie het oor sy bles gevryf, so asof hy hard probeer het om daardie geheimsinnige, ou hek in sy gedagtekaart vas te pen.

Waarom, kon ek agterna nooit bepaal nie, maar op daardie oomblik het 'n herinnering op my onthou-skerm verskyn.

"Dokter laat my nou dink aan daardie stokou rondaweltjie daar op die grondpaadjie naby die Rabelaisdam. Dokter weet mos, dis nie ver van Orpen af nie."

Eddie se hand het op sy kop verstil. Hy het stadig opgekyk en bevestigend geknik. "Ja, ek weet presies waar daardie ou geboutjie is. Daar was 'n hek in die ou dae ..."

Dit was die einde van ons gesellige samesyn daardie aand. Eddie het my 'n rustige nag toegewens, en haastig na sy rondawel gestap.

Toe ek die volgende oggend vir ontbyt by die restaurant aanmeld, was daar geen teken van die wildtuin se hoof-veearts nie. Ek het ou Wilson, die hoofkelner, nader gewink.

"Was dr. Young al hier vir ontbyt?" het ek gevra.

Wilson was sy gewone, goedige self. "Ja, hy het gevra dat ek vir hom 'n toebroodjie vir die pad moes maak. Hy is weg, Orpen toe."

Dit was die jare voor selfone. Ek het al om die ander dag daarna , die kampbestuurder, oom Tielman Roos, gevra of hulle iets van Eddie Young gehoor het.

Na meer as 'n week, het een van die veldwagters wat die middag op Onder-Sabie kom eet het, die tyding gebring. Eddie Young slaap saans op Orpen, werk bedags daar naby die Rabelaisdam. 'n Groot trop buffels het daar saamgetrek - en tussen hulle was 'n hele paar wat die simptome van bek-en-klouseer getoon het.

So het Eddie se droom, en my herinneringe aan 'n vervalle, ou rondaweltjie, gehelp om as 'n soort voortydige GPS, die veearts na die regte plek te lei.

Naelloop met 'n verskil

Elkeen wat in die jare sestig 'n leerling in Laerskool Elandshoek was, sal met my saamstem dat dit 'n groot voorreg was! Die omgewing was idillies mooi, die klein plaasskooltjie het gesorg dat elkeen van ons individuele aandag gekry het - en die gewone skoolaktiwiteite is op vindingryke en onvergeetlike wyses aangebied.

Oom Bert Kleynhans was die skoolhoof. Die geboutjie was hoog op, half teen 'n berg gelee, met oom Bert se 'ampswoning' nog 'n entjie verder op. Hy het selfs 'n paar melkkoeie aangehou, en die skool het soggens eers begin wanneer oom Bert klaar gemelk het! Afhangende van hoe lank dit oom Bert geneem het om die koeie die oggend aan te keer en die melkproses af te handel, sou die koper handklok dan enige tyd tussen halfagt en halfnege, die skoolbegin tot doer onder in die vallei, aankondig.

Daar was net drie klaskamers: een vir graad een, twee en standerd een; een vir standerd twee en drie; en dan die derde een vir standerd vier en vyf. Ons was net vier en sestig kinders in die skool, van wie omtrent 'n derde vanaf Kaapschehoop en Coetzeestroom, per bus aangery is.

 Ek was die enigste een van Ngodwana, waar Pa die stasiemeester was. Soggens het Pa my onder 'n groot doringboom, daar waar die dorpie Ngodwana se winkelsentrum vandag is, afgelaai en smiddae weer kom oplaai. Ek het ook in die Kaapschehoop-bus gery, so 'n vuilgeel Guy-bus met 'n plat neus en die profiel van 'n Rooihuid, voor teen die enjinkap.

Gedurende pouses, het feitlik die hele skool se kinders, klippie-agter-die-rug op die sestien trappies wat af na die parkeerterreintjie, onder by die flabojantbome, geprakseer was, gespeel. Die paar wat nie saamgespeel het nie, was van die ouer seuns wat gewoonlik na rook geruik het.

Maar, ek wil van die atletiek vertel. Om 'n span te kon kies wat aan die jaarlikse interlaer op Nelspruit sou kon deelneem, was Elandshoek genoodsaak om kragte met 'n nog kleiner skooltjie in die omgewing, Berlin, saam te snoer. Berlin was 'n bosbouskooltjie, hoog in die berge na Kaapschehoop se kant toe.

Omdat Elandshoek se skooltjie so teen 'n skuinste op was, was gelyke areas maar aan die skraps kant. Die skoolgebou het feitlik die hele gedeelte wat teen die berg wat min of meer waterpas was, beslaan. Daar was dus nie sprake van 'n atletiekbaan (of enige ander sportvelde) nie.

Toe maak oom Bert-hulle 'n plan. Die koeie het met die jare 'n sydelingse paadjie teen die berg uitgetrap. 'n Paar hulpvaardige ouers het hand bygesit, en die paadjie is verbreed, skoongeskoffel en gelyk gemaak. Die leerlinge moes help om al die klippies en dorings te verwyder, sodat daar kaalvoet op daardie gedeelte, gehardloop kon word. Oom Bert, 'n lang man, het self die vyf en twintig tree afgetree.

Toe moes daar uitdunne gehou en geoefen word! Geen verskonings is aanvaar nie, almal moes die stof-'baan' trotseer. So hier en daar, het iemand 'n gilletjie gegee wanneer 'n skerp takkie of doring wat die skoonmaakproses oorleef het, onder 'n voet beland het. Die uwe was nie veel van 'n naelloper nie, maar ek het nogtans my beste gegee - met die hoop dat die mooie Elize French my sou raaksien!

Om vir die 50 tree te oefen, was 'n verdere uitdaging. Soos ek reeds gemeld het, die 'baan' was net vyf en twintig tree lank, presies die afstand wat een van die vier atlete tydens 'n aflos, moes afle.

Weer moes innoverend gedink word. Mnr. Ebersohn, die enigste ander mansonderwyser, besluit toe dat juffrou Vera as't ware die ideale 'aflosstokkie' sou uitmaak. Sien, jy hardloop op jou vinnigste tot by haar, raak aan haar (ons het van "touch" gepraat), vlieg om so vinnig jy kon - en le dan weer rieme neer na die beginpunt toe. Soos dit hedendaags met 'n Chad le Clos die geval is, was dit die "touch" en omvlieg, wat jou sukses bepaal het.

Koos Pieterse, ook in standerd twee, was nogal heel vlugvoetig. Hy was seker van sy plek in die span, maar hoe hy ookal aangemoedig is, hy kon net nie die raak-en-omvlieg deel vinnig genoeg doen nie. Daar is geskree, geraas en gefluit, maar Koos se voorsprong het net tot by juffrou Vera gehou.

Nou ja, ek en Koos was busmaats en was destyds die enigste lede in ons eie bende. Ons het nie geheime vir mekaar gehad nie, daarom het ek een middag na oefening, vir hom gevra hoekom hy nie daardie belangrike draaislag, onder die knie kon kry nie.

Koos het effens gebloos, en toe met die waarheid vorendag gekom. "Ag, ek gee nie om dat ek nie vinnig kan draai nie. Dis darem baie lekker om aan Juffrou te vat!"

Koos het daardie jaar nie te waffers by die interlaer gevaar nie. Dit was veral die 50 tree wat buite sy gemaksone was, want daardie "verposinkie" by die draaislag tydens die oefeninge, het sy ritme soos in heeltemal versteur en hy was duidelik nie gereed om die hele naelloop sonder 'n "touch" te voltooi nie!

'n Tiekie se vreugde

Toe ons groepie agtjariges aan die begin van 1960 daar by Nuwe Bethal Laerskool, in klasse ingedeel is, het my vreugde en opgewondenheid geen perke geken nie! Nie alleen was ek, die mooie Marina en my beste albastermaat, Krisjan, in dieselfde klas nie - ons was op die koop toe in die mooiste juffrou in die skool, se klas!

Juffrou Niemand was enige seun wat ... wel, 'seun' begin voel het, se droom! Haar pragtige gelaatstrekke was met donker haarkrulle omsoom, en sy het elke dag ongelooflik lekker geruik. Ons het allerhande verskonings uitgedink om by haar lessenaar te gaan staan, net om die geur van haar wonderlike parfuum te kon inasem. Alles van en aan haar (dis nou wat ons kon sien en van bewus was) was prima verby!

Op 'n dag besluit die geluksgodin om my en Krisjan se glas van geluksaligheid, nog voller te maak. Juffrou Niemand vra of ons aan die begin van pouse na haar klas kon kom, daar was iets wat sy ons wou vra. So vinnig as wat ons bene ons kon dra, hol ons toe na klaskamer nommer 5, net na die klok uiteindelik gelui het.

"Dankie dat julle so gou gekom het", het die juffrou vriendelik en met daardie Penny Coelen-glimlag, ons nader gewink. "Ek moet van nou af, elke Donderdagmiddag na skool agterbly om korfbal af te rig. Julle weet mos waar oom Lundall se kafee is?"

Ek en Krisjan het beide vorentoe gebeur om eerste te kon reageer. "Ja, Juffrou!" het ons feitlik gelyk geantwoord.

"Dan is dit goed. Ek wil vra of julle twee outjies nie so gaaf sal wees om elke Donderdag, wanneer die laaste periode begin, vir my 'n pakkie slaptjips en 'n worsie by die kafee te gaan koop nie". Weer het sy ons met daardie engel-glimlag oorrompel.

Hierdie keer het ek Krisjan voorgespring. "Natuurlik sal ons, Juffrou! Die kafee is net twee blokke van die skool af!" Krisjan het oorgretig sy kop instemmend geknik.

Juffrou Niemand het opgestaan. "Nou goed, dan is dit afgespreek. Ek sal vir julle 'n tiekie gee, dan kan julle elke keer vir julle ietsie lekker koop om te kou as julle terugstap."

So het Donderdae, toe hemeldae vir ons geword. Ek was soggens al teen hanekraai aan die gang, en het telkens gesorg dat my ore skoongewas en my hare ordentlik gekam was. Krisjan het selfs van sy pa se Bryll Cream gegaps om sy hare ekstra glad en blink te kry. Ek het ook geweet waar Ma haar XXX-pepermente weggesteek het, en twee of drie in my sak gedruk, sodat my asem lekker sou ruik, indien ek met Juffrou moes praat.

Ek en Krisjan het daardie eerste Donderdag, oom Lundall se kiosk goed bekyk. Die tiekie was veilig in my broeksak, ons moes sien wat daar vir 'n tiekie beskikbaar was. Eers het ons Chappies oorweeg, maar ons ma's was beide anti-kougom en sou vinnig agtergekom het as ons borrels geblaas het. Toe het ons die Wilson's-toffies oordink, maar oom Lundall s'n was van daardie ekstra harde toffies wat jou 'n tand of twee kon gekos het as jy dit probeer kou het.

Toe sien ek die piepklein blikkies kondensmelk raak! Die Nestlé-fabriek was naby die skool, en vir presies 'n tiekie, kon jy een van daardie blikkies soetigheid koop. Die besluit was geneem: kondensmelk was koningskos, en iets wat ons maar selde in die huis gehad het. Ouma het gereeld vir ons 'n bieliekannetjie vol vars melk van die plaas af saamgebring, as sy 'n dosyn of wat eiers by die kafee kom aflewer het. Kondensmelk is net gekoop, wanneer ons Badplaas of wildtuin toe gegaan het.

Voor die kafee se sifdeur, was 'n botteloopmaker aan 'n houtstomp vasgemaak. Dit was mos die tyd van glasbottels, dit was lank voor die dae van koeldrankblikkies. Ons kon twee gaatjies in die kondensmelkblikkie se boonste gedeelte druk, en so die heerlike soetigheid uitsuig.

Die terugtog skool toe, was teen 'n heelwat stadiger pas as die stappie kafee toe! Ons het beurte gemaak om 'n teugie te vat, en het mekaar met 'n valkoog dopgehou. Die een sou nie toelaat dat die ander een, 'n groter slukkie as hy, gevat het nie.

Ons het nooit eens daaraan gedink om een van Juffrou se tjips te skaai nie, daarvoor was die kondensmelk te lekker! Ons passkatting was ook perfek, want as ons die laaste draai voor die skool, daar by Anna Koen-hulle se bloudakhuisie, gevat het, was die blikkie gewoonlik op sy laaste en moes jy hard suig, om 'n laaste, taai druppeltjie uit te kry.

Die Donderdag-roetine het net tot na die korfbalseisoen aangehou. Dit was ook goed so, want toe het my en Krisjan se vriendskap ook tot 'n einde gekom. Sien, HY wou toe mos skielik Annatjie Naudé se tas smiddae as ons huis toe gestap het, dra. Maar, dis nou weer 'n ander storie.

Ai! Waar is die dae toe 'n kleine tiekie, 'n twee-en-'n-halfsentstukkie, jou selfs na 'n Donderdag kon laat uitsien het ...

Te veel gevra!

As die kalf soms in die put is, moet ekstra hande noodgedwonge inspring om te red wat te redde is. Tog het alles perke, en nie almal neem daarmee verlief dat opdragte uit die bloute, summier uitgevoer moet word nie.

Daardie Desember het die vakansiegangers Olifantskamp behoorlik toegesak. Die beamptes en algemene werkers het swaar getrek om aan al die versoeke te voldoen - en nog steeds, ook met hul normale aktiwiteite voort te gaan. Daar was nie sprake van ekstra personeel nie, want twee van die permanente werkers het hul jaarlikse verlof geneem en ek was die enigste plaasvervanger. Dit het meegebring dat ek daagliks drie skofte moes werk: soggens in die winkel, dan weer tussen een en halfvier in die ontvangskantoor, en laatmiddag tot sluitingstyd, terug winkel toe.

Ons was almal maar redelik uitgeput. Wanneer 'n toerbus gestop het, het jy geweet dat al wat lappie en ornament was, weer bevat en bevoel gaan word, en heel waarskynlik NIE op hulle gewone plekke teruggesit sal word nie. Dan moes ek en tannie Ray ('n rou Engelse vrou met 'n gebrekkige Afrikaans-vermoe) weer opvou, regpak en skoonmaak. As dit 'n bus met buitelanders was, het ek Olifants se beroemde uitsigpunt oor die rivier, gebruik om van die malende menigte ontslae te raak.

"Did you see the elephants down at the river?" sou ek gemaak-terloops vra. Met die kameradraers aan die voorpunt, was dit vinnig-vinnig 'n opgewonde tou mense af na die uitkykpunt toe. Selfs wanneer dit Duitsers was, kon ek my Duits 1- kennis gebruik, "Haben Sie die Elefanten am Fluss gesehen?" En terwyl die klompie afgeskarrel het kampdraad toe, kon ons weer orde skep.

So breek Kerstyd toe aan. Die kampbestuurder, die goedige oom Eric Deacon, se vrou (tannie Petro)was die restaurantbestuurder, en sy het haar kommer oor die baie gaste vir die Kersmaal uitgespreek. Daar was net eenvoudig nie genoeg hande in die kombuis om die spyskaart tot sy reg te laat kom nie - om nie eens van al die opruim en berge skottelgoed, te praat nie!

Toe roep oom Eric ons een aand na toemaaktyd byeen. "Mense, daar is nie ander raad nie. Julle sal almal Kersdag by die restaurant moet gaan help. anders kan ons nie die toeriste hanteer nie. Ek sal 'n rooster uitwerk, sodat julle weet wanneer elkeen 'n draai in die kombuis moet gaan maak. Help asseblief waar julle kan, ons gaan baie besig wees!"

Die volgende dag, is daar druk onder die personeel bespiegel oor wat presies van elkeen in die kombuis verwag sou word. Die meeste van ons het oom Eric se versoek gelate aanvaar en die situasie verstaan, maar nie tannie Ray nie! Sy kon haar verontwaardiging nie wegsteek nie, en het met teatrale gebare verduidelik dat sy NIE die soort dame was wat haar hande in warm (of koue) water sou steek nie. Hoe sou haar goedversorgde naels lyk? Dink net hoe warm so 'n kombuis op Kersdag sou wees - wat van haar grimering?!

So het die dag op wieke van klagtes en misnoee verloop. Tannie Lossie Snyman (sy het as winkelbestuurder waargeneem) het Ray se heftige besware komies gevind en telkens vir my met 'n groot glimlag geknipoog, wanneer die Engelse tannie weer die arms uit protes begin rondswaai en haar ongelukkigheid verwoord het.

Die dag voor Kersfees, was ons mierbesig! Die winkel was oorbevolk en letterlik duisende voete het die vloer deurtrap. Ek kon sien dat tannie Ray nie haarselwers was nie, want normaalweg sou sy met die klante gesels en vriendelik hulpvaardig gewees het. Daardie dag was sy stroef, half befoeterd en ek het gemerk dat sy af en toe die kop geskud het.

Toe die laaste toeriste genadiglik die winkel verlaat het, moes ons oudergewoonte help opruim, terwyl tannie Lossie en die beamptes by die kasregisters, die daaglikse balansering gedoen het.
Dis toe dat tannie Ray voor my kom staan, hande op die heupe en die kop uitdagend gelig. "Daai man kan sy eie vuilwerk doen!" het sy uitgevaar. "Ek sal NIE die potte se gatte skrop nie!"

Nodeloos om te noem, ons ander het geskater van die lag! Om na 'n soutie te luister wanneer hy of sy Afrikaans met 'n swaar Engelse aksent probeer praat, is klaar skreeusnaaks, maar as die woordkeuse op die koop toe jou lagspiere verder prikkel, ontaard die situasie in 'n geproes wat nie maklik bedwing kan word nie.

Die volgende dag het ons toe wel ons diensbeurte in die restaurant gehoorsaam - sonder tannie Ray! Sy hoef egter nie bekommerd te gewees het nie, want ons het net met die bediening en afdek van tafels, gehelp. Die potte se ... bome, is deur die ander kombuispersoneel bygedam!



"