Klippe om den brode

Wanneer 'n man se goeie en edele bedoelings deur die storms van rampspoed en ellende vernietig word, kos dit klipharde werk en 'n onwankelbare geloof om kop bo water te hou. Dan word die woorde "nogtans sal ek juig",  'n uitdaging wat mannemoed, perspektief en vernuwing, verg.

Tobie van Rhyn het meer as net die goeie lewe tydens sy jeugjare leer ken. Die familieplaas "Fleurensee" was alom bekend as die mooiste, vrugbaarste en winsgewendste grond wat die Boland kon gee. Tobie se pa, Renoux, was een van die suksesvolste wynboere in die ganse Wes-Kaap. Sy ma (Genine) het die statige herehuis met sy waardevolle erfstukke, met grasie en liefde versorg en in 'n gewilde hawe vir familiebyeenkomste en ander sosiale geleenthede, omskep. Die Van Rhyns was gewilde, gerespekteerde en geliefde inwoners van die Franschhoek-vallei.

Op die ouderdom van skaars sestig jaar oud, sterf Renoux na 'n skielike beroerte. Genine het nie kans gesien om sonder Renoux met die boerdery aan te gaan nie, en die plaas is op die naam van hul enigste kind, Tobie, geregistreer. Genine het op Somerset-Wes, waar sy en Renoux jare tevore 'n aftreeplekkie aangeskaf het, haarself uit die kollig verwyder en die lewe van 'n ontheemde weduwee gaan lei.

Nie lank nadat Tobie beheer van "Fleurensee" oorgeneem het nie, het hy hom in 'n huwelik met 'n predikantsdogter uit die Hantam, Elaine Weich, begewe. Haar preutse opvoeding en gekondisioneerde lewensuitkyk a la die 'Tien Gebooie', het haar nie baie gewild by die Van Rhyns se vroeere vriendekring gemaak nie. Een na die ander het hulle begin wegbly, veral wanneer Elaine weer geroepe gevoel het om in diep, geestelike gesprekke met hulle betrokke te raak en hulle van godsdienstige traktaatjies te voorsien.

Gaandeweg het Elaine ook met Tobie se kop begin smokkel. Hulle was mos die wettige eienaars van die plaas (al was die huwelik 'buite gemeenskap van goedere'), waarom kon hulle nie die Boek gehoorsaam en hul skatte met armes deel nie? Meer nog: hoekom staak hulle nie die "onsinnige en perverse" wynmakery nie, en verander die plaas in 'n kampterrein waar Christelike groepe kon vergader en die saak van die Here, in die vrye natuur kon dien en bevorder nie?

Elaine was knaend! Arme Tobie het geen kans gehad nie; sy het hom soos 'n goddelose laat voel wanneer hy enigsins dit gewaag het om kapsie te maak. Kort voor lank, is planne opgetrek. Die bou van 'n groot jeugsentrum, kompleet met wooneenhede, kombuis en lesing- en ontspanningsaal, was die volgende stap. Die aansienlike paar miljoen rand wat benodig is, sou tog sekerlik nie 'n probleem kon gewees het nie - hulle het mos die sekuriteit van 'n pragplaas in die wondermooie Boland, gehad.

'n Reuse lening is aangegaan. Spoedig was die geld nie genoeg nie, daar moes na nog geldskieters gesoek word. Terwyl die een struktuur na die ander verrys het, het die besef dat alles 'n groot (TE groot) waagstuk was, by Tobie en Elaine begin spook ...  Om alles te kroon, het van die verwagte toeloop van besprekings, ook dadels gekom.

Vinniger as wat enigeen kon verwag, het die balju opgedaag om namens die talle skuldeisers, terugbetaling te eis. Waardevolle familie-erfstukke het eerste in die slag gebly. Daarna is voertuie teruggeneem ... en uiteindelik het Tobie en Elaine alles verloor - ook vir Fleurensee.

'n Goedgesinde buurman op 'n nabye plaas, het sy gastehuis as tydelike verblyf aangebied. Elaine het 'n pos by 'n apteek op die dorp, gekry. Tobie was werkloos, en het al om die ander dag, sy lot by die sendelingpredikant gaan bekla.

Op 'n dag, het Tobie - wat al verby moedverloor se vlaktes was - langs die rivier op 'n groot klip gesit en kop-onderstebo na die kabbelende water gestaar. Toe skiet 'n plan hom ineens te binne: hy was omring van pragtige. ronde rivierklippe - hy kon dit bymekaar maak en aan kwekerye verkoop! Hy mog nooit weer 'n besigheid registreer nie, maar hulle kon dit in sy vrou se naam doen.

Meer uit bejammering as enige iets anders, het die boere wie se plase aan 'n rivieroewer gelee is, ingestem dat Tobie van die klippe kon oes. Tobie het genadiglik sy oudste bakkie behou, en dié was net die regte ding om die klippe mee te karwei.

Vandag is Tobie se vuilwit bakkie, met die sakke rivierklippe agter op die bak, 'n bekende gesig op die Boland se paaie. Daar word simpatiek vir hom so in die verbyry gewuif, en as jy naby die bakkie kom, merk jy die plakker agter op die kajuitvenster: 'Nogtans sal ek juig!'

Huweliksvoorwaarde

Wanneer 'n jongetjie oor die onderdeur begin loer, is daar maar altyd 'n ouer familiebetrekking of drie wat, by voorbaat, aan aanvaarbare en gepaste verbintenisse begin dink. In my geval, was dit nie soseer Ma wat die beskikbare poel begin fynkam het nie, maar Ouma!

Ek was skaars in die laerskool, toe Ouma my eendag heel moederlik nader gewink , en haar hart gespreek het. Dit was tydens een van ons sporadiese kuiertjies op die plaas. Pa en Ma het oudergewoonte na koffie-en-beskuit gaan stap, en Kleinsus was in haar element toe Ouma die ou koekblik vol knope van allerlei groottes, vorme en kleure, op die woonkamermat omgekeer het.
Ouma het eers 'n handvol droe perskes uit die versteekte sakkie agter in haar klerekas gaan opdiep, en toe het ons twee op die stoep aan't koue en geselse geraak.

"Hoe lyk dinge daar by die skool?" het Ouma gemaak belangstellend gevra. Nog voor ek 'n antwoord kon formuleer, het sy vervolg, "Is daar darem 'n ou meisietjie wat vir jou betaamlik lyk?"

Ek moes seker gebloos het, want Ouma het 'n kekkellaggie gegee - en toe by die kruks van haar saak uitgekom. "Marina van ta' Marthina is glo ook in jou klas. Mooie kjind daardie, en sy is eige bloed." Dit het in Ouma-taal beteken dat Marina familie van my was.

Nou moet ek darem dadelik byvoeg dat ta' Marthina net 'n verlangse niggie van Ouma was, dus was die 'eige bloed' darem nie so erg 'eige' nie! Marina se vosbruin krulhare het wel sag op die oog geval, maar origens was daar nie veel aan haar wat 'n japsnoet se belangstelling kon prikkel nie.

Ouma was effens bekommerd omdat ek haar keuse summier afgewys het. Sy het my agterdogtig aangekyk en reguit gevra, "Daar is nie dalk 'n Grobler-muisgesiggie in jou klas nie?"

"Nee, g'n Grobler nie, Ouma", het ek haar verseker, al het ek nie 'n idee gehad waarom Ouma so neerhalend na iemand met die van Grobler verwys het nie.

Op hoerskool was daar veel meer as net vosbruin krulhare wat my oog gevang het! So met al die oefensessies op die atletiekbaan saam, het ek op 'n heel ander manier van meisies bewus geraak ... en so aan. Telkens wanneer ons by Ouma op die plaas gaan kuier het, wou Ouma steeds weet of ek al my keuse uit al die "betaamlike" meisies gemaak het. Dan het ek dit geniet om haar been te trek, deur na die "baie mooies" te verwys, of te laat val dat ek en ''so 'n blonde bom" mekaar smiddae by die wilgerbome ontmoet het - alles natuurlik net om Ouma se siel uit te trek. Ek het geweet dat ek, as enigste kleinseun wat Oupa se name gedra het, voortdurend onder die vergrootglas geplaas is en my keuses, fyn dopgehou is.

"Ai, my kjind!" het Ouma per geleentheid haar kommer verwoord. "Moet tog net nie met 'n Grobler sta' en kerjakker nie! Dis erg genoeg dat Anna van oom Gert met 'n Grobler getrou het!" Ek kon nie anders as om vir Ouma se "kerjakker" te glimlag nie, maar die herhaaldelike beheptheid met die Groblers, het my begin pla.

Toe ons weer een naweek op die plaas was, het ek die saak aangeroer. "Ouma, wat is dit met Ouma en die Groblers? Hoekom hou Ouma van g'n Grobler nie?"

Ouma het 'n verontwaardigde snuif gegee, my vas in die oe gekyk en daar was ongenaakbaarheid in haar stem toe sy my die rede vir haar anti-Grobler gevoelens vertel het.

"Groblers is grondstelers! Hierdie geboortegrond van my, Eerstegeluk, is in 1870 aan my oupa Jan de Klerk toegeken. Hy moes saam met die landdros te perd ry, een uur in 'n rigting, dan het hulle 'n klipstapel gepak. Toe weer 'n uur in die ander rigting, en weer 'n klipstapel gepak. So is Eerstegeluk uitgemeet - volgens die gebruik in daardie jare."

Ouma se stem het skielik versag, sy het die verte in getuur en weemoed het haar weerloos laat klink en lyk. "Ek ken elke tree van hierdie plaas; hier is ek gebore, en hier sal julle my graf toe dra ..."

Daar was 'n knop in my keel, maar ek moes by die ding oor die Groblers uitkom. "Nou hoekom is die Groblers dan grondstelers, Ouma?"

Dit was genoeg om die oomblik van vermurwing uit Ouma te skok. "Want daardie selfde nag, nadat my oupa-hulle die plaas uitgemeet het, het 'n Grobler wat hier anderkant op die buurplaas, Blesbokspruit, gebly het, soos 'n dief in die nag nader gesluip en die klipstapels verskuiwe! As dit nie vir sy agterbakse duiwelstreke was nie, kon Eerstegeluk vandag baie, baie morge groter gewees het!"
Ek wou nog vra of die ongeregtigheid dan nie herstel kon word nie, maar die kyk in Ouma se oe, het my die stilswye opgele.

Ek kon my ore nie glo nie! Na amper 'n honderd jaar, was die wrewel jeens die Groblers, steeds nie op die agenda vir versoening nie. Die De Klerks sou daardie oneerlikheid soos 'n legende van geslag tot geslag oordra, en alle nasate van daardie enkele Grobler-man, sou die teken van Kain dra - vir altyd!

Nee, ek het nooit met 'n Grobler-meisie uitgegaan nie. Is ook toe nie met 'n Grobler getroud nie. Daar was wel langs die pad 'n Grobler-meisie of twee wat aanvallig en vol belofte was, maar enige amoreuse gedagte het summier voor Ouma se ernstige vermaning, gesneuwel!

Kleine meisie, grote ore!

Dit is al vele male bewys dat grootmense nie kinders moet onderskat nie! Laasgenoemde se sintuie is skerp en vars - en soekende na nuwe indrukke om te verwerk, en met die volle omvang van hulle emosies, te ervaar.

Om in die vyftiger en vroeg-sestiger jare die rivierpaadjies langs die Sabie (dis nou in die wildtuin, natuurlik) vir wild te kon verken, moes 'n man waarlik murg in jou pype gehad het. Die digbegroeide oewers het sig tot die minimum beperk, en die grondpaadjies was maar nou en skaars meer as tweespoor-grootte. Die sporadiese luiperd of leeu wat uit die bosse gestap het, het die bloed van opwinding laat bruis en deurpriemende blikke het die ruigtes vir daardie baie spesiale, skaars diersoorte gefynkam. Die opwinding was groot, want die kanse dat 'n reuse olifant jou skielik om 'n skerp draai kon inwag, was redelik goed.

So was die De Wetjies dan ook per geleentheid op een van daardie rivierpaadjies, met Pa die gretige gids. Ma se senuwees was gedaan, want Pa had die nare gewoonte om te na aan 'n olifant te kom. Dit was asof hy 'n sadistiese genot daaruit geput het om ons (dis nou Ma, Kleinsus en ek) vreesbevange te laat smeek om die VW-kewer tog om vadersnaam net weg van die grootvoete te kry. Ek en Ma kon die situasie tot 'n mate hanteer, maar Kleinsus het oorpynigend aan't skree gegaan wanneer sy - skaars vier jaar oud - 'n flapoor gewaar het.

Toe prakseer Pa 'n plan, een wat hy gedink het, ons ore teen Kleinsus se stembande kon beskerm. Ek kon eers nie verstaan waarom Pa skielik Engels met Ma gepraat het nie, maar toe luister ek mooi na die gesprek en snap toe Pa se logika. Hy was maar altyd (blykbaar sedert sy skooldae) 'n bietjie met die weermag (vloot, lugmag) behep, en het sy plan dan ook op daardie lees geskoei.

"When one of you sees an elephant, don't use the animal's name. Say 'hands on deck', then she won't be alarmed and we'll not have to endure all the yelling!" Ek het geglimlag, want Kleinsus was skaars 'n paar bakstene hoog en sou sekerlik nie geweet het waaroor die gesprek gegaan het nie. Dit was 'n welkome gevoel om iets te weet en verstaan, waarvan sy g'n snars van begryp het nie.

Die plan het dan ook uiters positiewe resultate tot gevolg gehad. Terwyl Kleinsus tot vervelens toe Marietjie (haar pop) se toutjie agter die rug getrek het sodat sy kon 'praat', en die pop kastig gevoer en drooggemaak het, het Pa of Ma kort-kort met 'n "hands on deck" my aandag op 'n olifant langs die rivier, gevestig. Sy had in elk geval vrede met wat ons ookal te siene gekry het, dit was net die olifante waarvoor sy 'n heilige vrees gehad het - Pa se skuld, soos ek reeds verduidelik het.

Na twee dae het ons die rivierpaadjies al goed geken, want Pa was 'n leeu-man en het saans, so om die gemeenskaplike vleisbraaivuur wat in die middel van die kamp gebrand het, by die ander manne gehoor waar presies die kraagmannetjies daardie dag gewaar is. Tussen Skukuza en Onder-Sabie was toentertyd seker so vyf  'river loops', soos dit genoem is - en die leeus was daagliks langs een of meer van die 'loops' te siene. Natuurlik was die "hands on deck" ook daagliks op die spyskaart, maar Kleinsus het net gillende geweet van dié wat in of baie naby aan die pad was.

Dit was die middag van die derde dag. Ons was weer op een van die oewerpaadjies, toe Pa 'n groot visarend  in 'n reuse wildevy wat reg langs die pad gestaan het, gewaar. Pa stop toe sommer so in die middel van die pad, trek die verkyker nader en wys vir my en Ma die pragtige geveerde met sy opvallende wit bors. Die skerp kontras tussen die groen van die blare en die swart-en-wit van die arend, het dit 'n onvergeetlike gesig gemaak en ons volle aandag was by die mooi toneeltjie.

Meteens het Kleinsus 'n verskriklike gil gegee en haarself tussen die Volla se voorste sitplekke ingewurm, terwyl sy met 'n uitgestrekte armpie na agter gewys het. "Hen se dek! Hen se dek!" het haar skeermesstemmetjie alles wat in die ruigtes was, in hulle spore laat stuit, of die hasepad laat kies. Ons drie het ons water en ligte weggeskrik en vervaard na agter gekyk . 'n Reuse olifant het enkele meters agter die karretjie, uit die bosse verskyn en slurpswaaiend gereed gemaak om ons te bestorm! Dit moes Kleinsus se verstommende volume gewees het wat die gedierte so ontstel het, want hy het met 'n kwaai getrompetter sy misnoee te kenne gegee, en ons vanuit die hoogte aangegluur.

Hoe Pa die Kewer so vinnig aan die gang gekry het, en hoe hy in so 'n kort tydjie, so vinnig die afstand tussen ons en Jumbo tot 'n veilige vyftig meter vergroot het, het ek lank agterna gewonder. Ma het Kleinsus styf teen haar vasgedruk en Pa luidkeels aangemoedig om die petrolpedaal dieper in te trap. Ek het eweneens die bibberasie gehad, want daardie massiewe lyf sou ons sekerlik vermorsel het - Kleinsus se skril aria was genoeg om enige olifant tot in sy fondament te skud!

So was Pa se Engelse kodewoorde, toe nie so 'n waterdigte geheim nie. Kleinsus se aandag was dalk by Marietjie, maar haar ore was wawyd oop - en sy kon duidelik twee en twee bymekaar tel!